¿Te gustó? ¡Comparte!
Martín Tonalmeyotl foto cortesía de la Preparatoria Emiliano Zapata de la BUAP
Martín Tonalmeyotl foto cortesía de la Preparatoria Emiliano Zapata de la BUAP

Por Martín Tonalmeyotl

Puebla, México, 11 de diciembre de 2019 (Neotraba)

Presentamos dos poemas en náhuatl y español del libro Uña Mar (Cisnegro, 2019) de Martín Tonalmeyotl, originario de Atzacoaloya municipio de Chilapa de Álvarez, Guerrero. Campesino, profesor de lengua náhuatl, narrador, poeta y articulista. Ha publicado los libros Tlalkatsajtsilistle. Ritual de los olvidados y Nosentlalilxochitlajtol. Antología personal. Es antologador del libro Flor de siete pétalos en donde reúne a siete mujeres poetas de distintas lenguas originarias.

Akinon itlajtoltsin

Notlajtoltsin salijtok ipan ixik atsintle niman ajakatl

Inuaxka tlakatotomoxtin iuan siuaxochimej

uan mojmostla kinmiyakiliaj intlatemikuan

Inuaxka tokniuan uan tekuajkuaj ika intlamachilis

On tlakatl uan tetejteke niman nomiktsia san no yajua

On nauajle uan teka nokayaua niman tepal tlakua

On tekuannauajle uan tlajtlatoua iuan ajakatl niman tlapajtsia

Iuaxka on tlakatsintle uan nomaxtsia totlajtolsin

niman maske amo iuan onemiko

aman kitlasojtla niman kimate no itlajtol

On tlakamej uan kitemouaj tlamachilistle ipan okse

Tlaltipaktle noso uan itechkopa kixtsia se inueye amaj

On tlakamej uan amo pinauej kiteijliskej kanon ualeuaj

niman kueyechiuaj totajtoltsin ipan iluimej

On youejkajkej nauatlajtojkej

uan kiyolitsiaj niman mojmostla

kiyolitsiaj niman kueiliaj ipan in tlaltipaktle

Uan kijkuilouaj totlajtoltsin maske san ken uele

pero tlajkuilouaj, tlajkuilouaj niman tlajkuilouaj

¿De quién es la lengua?

Mi lengua, cordón umbilical del agua y del viento

Sus dueños son los hombres totomoxtle

y las mujeres flor que siembran sueños

Los que carcomen con su lengua al otro

El hombre que descuartiza y se mata a sí mismo

El brujo falso que come la carne del otro

El curandero jaguar que dialoga con los males y cura

Aquellos que llegan a poseer las sílabas desde afuera

y se asimilan como parte de ella

Aquellos que buscan universos distintos

Los que consiguen un título a través de la lengua

Aquellos que no niegan la raíz

y hacen del idioma una fiesta

Aquellos nahuablantes

quienes veneran el corazón de la lengua

quienes la endurecen y dan vida sobre la tierra

Aquellos que escriben sin intención estética

pero escriben, escriben y escriben

Cruz Alejandra Lucas y Martín Tonalmeyotl foto cortesía de la Biblioteca Central de la BUAP
Cruz Alejandra Lucas y Martín Tonalmeyotl foto cortesía de la Biblioteca Central de la BUAP

Ome sempouajle iuan yeye

Ueye tekokoj kuak mixkuatipan kitekestokej se miktepostle

Uye teajman kuak mixpan kimiksiaj se toknij

niman xuele itlaj tikijtos kampa tla titlajtoua teuan tonkisas

¡Tajua! No ompa tiuajlo kampa tichantitok ipan ojtle

kampa timomaxtijketl uan xtla kuelita

¡Tajua! No ompa tiuajlo kampa ojtin melauak tlachaj

innakasuan uejueimej ken itla elefante

niman intemiktijkauan

xkaman kimitaj ipan kalpan

nin ipan kaltekiuaj kan tetlakanonotsalo

¡Tekokojkej ojtsitsintin uan

tlaxayakamatlaloltin ika monontsintlajtol!

Cuarenta y tres

Duele estar en casa con un fierro en la frente

Duele ver morir a los demás

y no poder respirar frente a los vómitos de fierro

¡Tú! Serás el siguiente porque eres de la calle

porque eres un estudiante inconforme

¡Tú! Serás el siguiente porque las calles tienen ojos

tienen orejas del tamaño de un elefante

y sus asesinos

son invisibles ante el pueblo y

ante la justicia

¡Duelen las calles

maquilladas con tu silencio!

¿Te gustó? ¡Comparte!